مناقصه چیست، آشنایی با اصول مناقصه، انواع طبقه بندی مناقصه و مراحل مناقصه
قبل از آن که بگوییم مناقصه چیست، بهتر است با انواع قراردادهای اداری آشنا شویم. طبق یک تعریف کلی بستن قراردادهای اداری به دو صورت انجام می پذیرد:
گروه اول: پیمان‌های مبتنی بر رقابت (مناقصه، مزایده)
گروه دوم: پیمان‌های مبتنی بر توافق
مناقصه چیست؟
زمانی که سازمان های عمومی، خرید کالا یا خدمت مورد نیاز خود را به رقابت و مسابقه می گذارند و با اشخاص حقوقی یا حقیقی که کمترین قیمت یا مناسب ترین شرایط را پیشنهاد می کنند، معامله می نمایند، مناقصه صورت می گیرد.
مناقصه، فرآیندی رقابتی است برای تأمین کیفیت مورد نظر بر طبق اسناد مناقصه است که در آن تعهدات موضوع معامله، به شخصی حقیقی یا حقوقی که کمترین قیمت متناسب را پیشنهاد کرده باشد، واگذار می شود.
چرا دولت ها و سازمان های دولتی مناقصه برگزار می کنند؟
پروژه ها و طرح های زیربنایی و صنعتی بزرگ کشورها، آن هم بیشتر در زمانی که با شاخص های بین المللی (تولید ناخالص ملی، شاخص های رفاه و ثروت، رشد اقتصادی، تورم،…) و یا کالاهای استراتژیک در ارتباط باشند، توسط دولت (وزارت خانه ها و دستگاه های تابعه) تعریف و مدیریت می شوند. دلیل این امر این است که اصول شفافیت در فرآیند برگزاری، عدالت و ایجاد فرصت یکسان جهت عموم و نهایتاً حفظ کیفیت موضوع معامله با پایین ترین قیمت و یا بهای قابل دستیابی رعایت شود. به عبارت دیگر اهداف اصلی برگزاری مناقصه در قالب حداکثر شفافیت، کیفیت و بهره وری تعیین شده است.
باید این نکته را هم اضافه کرد که کلیه خدمات و تجهیزات موردنیاز سازمان ها و شرکت های دولتی از طریق برگزاری مناقصات تامین می گردند.
اصول مناقصه عبارتند از:
– اصل آزادی رقابت 
– اصل شایستگی داوطلبان شرکت در مسابقه
– اصل معلوم بودن نصاب معامله
– اصل حضور یک شخص اداری
یکی از بهترین محاسن برگزاری مناقصات این است که از طریق این رقابت می‌توان به بهترین گزینه ها دست پیدا کرد، هم چنین رعایت اصل برابری افراد در این‌گونه قراردادها رعایت می شود.
در روند مناقصه اصطلاحاتی علاوه بر خود مناقصه وجود دارد که برخی از آن ها عبارتند از:
مناقصه گذار: قوای سه گانه جمهوری اسلامی ایران اعم از وزارتخانه ها، سازمان ها و مؤسسات و شرکت های دولتی، مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت، بانک ها و مؤسسات اعتباری دولتی، شرکت های بیمه دولتی، مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی(درمواردی که آن بنیادها و نهادها از بودجه کل کشور استفاده می نمایند)، مؤسسات عمومی، بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی، شورای نگهـبان قانون اساسی و همـچنین دستگاه ها و واحدهائی که شمول قانون بر آن ها مستلزم ذکر یا تصریح نام است، اعم از این‌که قانون خاص خود را داشته و یا از قوانین و مقررات عام تبعیت نمایند، نظیر وزارت جهاد کشاورزی، شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی گاز ایران، شرکت ملی صنایع پتروشیمی‌ایران، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، سازمان بنادر و کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران، سازمان صدا و سیمای‌جمهوری اسلامی ایران و شرکت های تابعه آن ها موظفند در برگزاری مناقصه مقررات این قانون را رعایت کنند.
مناقصه گر: شخصی حقیقی یا حقوقی که با دریافت اسناد مناقصه در مناقصه شرکت می کند. مناقصه گر بودن امری منقطع است به این معنا که در هر مرحله ای از کار مناقصه گر ممکن است از مناقصه گر بودن خارج شود.
برنامه زمانی مناقصه: در برنامه زمانی مناقصه زمان و مهلت برگزاری مراحل مختلف مناقصه، مدت اعتبار پیشنهادها و زمان انعقاد قرارداد مشخص می شود.
کمیته فنی بازرگانی: هیأتی با سه عضو خبره فنی بازرگانی صلاحیت دار که از سوی مقام مجاز دستگاه مناقصه گزار انتخاب می‌شود. کمیته فنی ارزیابی وظیفه ارزیابی فنی بازرگانی پیشنهادها و سایر وظایف مقرر در این قانون را برعهده دارد.
ارزیابی فنی: در فرایند ارزیابی فنی درآن مشخصات، استانداردها، کارایی، دوام و سایر ویژگی‌های فنی بازرگانی پیشنهادهای مناقصه‌گران بررسی، ارزیابی و پیشنهادهای قابل قبول برگزیده می‌شوند
ارزیابی کیفی مناقصه گران: یعنی ارزیابی توان انجام تعهدات مناقصه‌گران توسط کمیته فنی یا مناقصه گزار
ارزیابی مالی: فرآیندی است که در آن مناسب ترین قیمت از بین پیشنهادهایی که از نظر فنی و بازرگانی پذیرفته شده اند، برگزیده می شود.
ارزیابی شکلی: بررسی کامل بودن اسناد و مدارک و امضای آن ها
طبقه بندی مناقصات از نظر قیمت
۱ـ معاملات کوچک: معاملاتی که به قیمت ثابت سال ۱۳۸۲ کمتر از بیست میلیون (۲۰،۰۰۰،۰۰۰) ریال باشد.
۲ـ معاملات متوسط: معاملاتی که مبلغ مورد معامله بیش از سقف مبلغ معاملات کوچک بوده ولی از ده برابر سقف ارزش معاملات کوچک تجاوز نکند.
۳ـ معاملات بزرگ: معاملاتی که مبلغ برآورد اولیه آن ها بیش از ده برابر سقف ارزش مبلغ معاملات کوچک باشد.
طبقه بندی مناقصات از نظر دعوت مناقصه گران
۱- مناقصات عمومی، در مناقصه از نوع عمومی، فراخوان دعوت به مناقصه از طریق آگهی عمومی به اطلاع مناقصه گران می رسد.
۲- مناقصات محدود، در این نوع مناقصه باید به تشخیص و مسئولیت بالاترین مقام دستگاه مناقصه گزار، محدودیت برگزاری مناقصه عمومی با ذکر دلایل آن تأیید شود. فراخوان مناقصه از طریق ارسال دعوتنامه برای مناقصه گران صلاحیت دار به اطلاع مناقصه گران می رسد.
۳- مناقصه اختیاری: که از طریق اعلان عمومی است ولی اختیار انجام مناقصه با بهترین پیشنهاد دهنده، یا سازمان دولتی است.
مناقصات همچنین به مناقصه یک مرحله ای و دو مرحله ای تقسیم می شود.
مناقصه یک مرحله ای: در این نوع مناقصه نیازی به ارزیابی فنی بازرگانی پیشنهادها نبوده و پاکت های پیشنهاد مناقصه گران در یک جلسه گشوده و در همان جلسه برنده مناقصه تعیین می شود.
مناقصه دو مرحله ای: مناقصه ای است که به تشخیص مناقصه گزار، بررسی فنی‌بازرگانی پیشنهادها لازم است. بنابراین کمیته فنی‌بازرگانی تشکیل می شود و نتایج ارزیابی فنی‌بازرگانی پیشنهادها را به کمیسیون مناقصه گزارش کرده و براساس مفاد ماده (۱۹) این قانون برنده مناقصه تعیین می شود.
مراحل و فرایندهای مناقصات:
۱- تأمین منابع مالی
۲- تعیین نوع مناقصه در معاملات بزرگ (یک یا دو مرحله ای، عمومی یا محدود)
۳- تهیه اسناد مناقصه
۴- ارزیابی کیفی مناقصه گران در صورت لزوم
۵- فراخوان مناقصه
(فراخوان مناقصه، فراخوانی است که به شاخصین مناقصه گزار بین دو تا سه نوبت حداقل در یکی از روزنامه های کثیرالانتشار کشوری یا استانی و یا شبکه های اطلاع رسانی منتشر می گردد.)
۶- ارزیابی پیشنهادها
برنده شدن در مناقصات:
برای برنده شدن در هر رقابتی، هم راه درست است و هم راه نادرست و ناصحیح. بسیاری برای برنده شدن در مناقصات حاضرند دست به هر کاری بزنند، از جمله تخفیف های خیلی زیادی نسبت به برآورد کارفرما پیشنهاد می کنند که البته متاسفانه پیروز میدان هم می شوند، اما عواقب این انتخاب نادرست معمولا در شکست پروژه یا ناتمام ماندن آن ظاهر می شود.
برای برنده شدن در مناقصات در ابتدا باید دقت داشته باشید که تمامی پیش نیازها و مدارک مورد نیاز را تامین کرده باشید. همانطور که در مطلب مزایده گفتیم، برای برنده شدن در رقابت و پیشی گرفتن از رقبا، باید نسبت به موضوعات مربوط به کسب و کارتان آگاهی داشته باشید. اگر می خواهید پروژه ها را از دست ندهید حتما باید حواستان به مناقصات و مزایدات و استعلام های درحال برگزاری باشد. یکی از پایگاه هایی که می توانید برای آگاهی از مناقصات و مزایدات، به آن مراجعه نمایید، پایگاه اطلاع رسانی مناقصات کشور است.
مرحله دوم برای برنده شدن این است که اطلاعات صحیح و کامل در خصوص معامله مورد نظر را کسب کنید ، اطلاعاتی نظیر محل برگزاری، مدت مقرر برای اعلام آمادگی و یا میزان مبلغ تضمین شرکت در این پروژه ها و … این موارد به شما کمک خواهد کرد تا با سنجیدن شرایط خود، تصمیم درستی برای شرکت کردن در این پروژه ها بگیرید.
سپس به دنبال شناسایی شرایط شرکت در مناقصه مورد نظر باشید، شرایطی که قبلا توسط مناقصه گزار اعلام شده است. در مرحله بعد مدارک مورد نیاز را فراهم و ارسال کنید. نسبت به زمان در نظر گرفته شده دقت لازم را داشته باشید تا فرصت را از دست ندهید. اغلب مناقصات و مزایدات تمدید نمی شوند و امکان تصحیح مدارک و یا ارائه مدارک به طور کامل وجود نخواهد داشت.
حال باید منتظر اعلام نتایج باشید و در صورت برنده شدن، اقدامات لازم برای در دست گرفتن و اجرای پروژه مورد نظر را انجام دهید.
انتخاب درست، زمینه ساز پیشرفت پروژه ها
همانطور که می دانید حجم فعالیت‌های عمرانی یک کشور از جمله شاخص‌های اساسی رشد و توسعه محسوب می‌شود. هرساله میلیاردها ریال از سرمایه های ملی کشورمان در بخش های دولتی و خصوصی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم صرف عمران و ایجاد تأسیسات زیربنایی می شود. برای دستیابی به موفقیت در این زمینه نیاز است تا به این نکته دقت کنیم که اجرای هر پروژه به پیمانکاری با توانایی‌های متناسب با پروژه نیاز دارد تا از افزایش بی‌مورد هزینه‌های اجرایی جلوگیری کرده و پروژه را در محدوده زمان و منابع پیش‌بینی شده به انجام برساند. چرا که تصمیمات نادرست و عدم توجه به روش‌های علمی و تکنیک های مناسب تصمیم‌گیری در انتخاب پیمانکاران، زیان‌های فراوانی را متوجه سازمان‌ها و جامعه خواهد کرد که بعضا جبران ناپذیرند.
انتخاب نادرست پیمانکاران باعث می شود تا پروژه‌های عمرانی با مشکلاتی مانند افزایش هزینه، تطویل زمان اجرا و یا کاهش کیفیت ناشی از عدم این انتخاب برای پروژه مورد نظر مواجه باشند. بنابراین لزوم اهمیت در انتخاب درست، اصولی و برحق پیمانکاران بر کسی پوشیده نیست.
با تمام موارد گفته شده می توان چنین نتیجه گیری کرد که یکی از مهم ترین مراحل مدیریت پروژه های عمرانی، مرحله واگذاری پروژه به پیمانکاران واجد صلاحیت است و به جرأت می توان گفت دقت در انجام این مرحله و عقد قرارداد با پیمانکاران توانا باید یکی از مهم ترین دغدغه های مدیران بخش های اجرایی کشور باشد.
- ۹۸/۱۰/۱۱